Nederland in ideeën 2015
Welkom! Dit bericht is onderdeel van de
online tentoonstelling Nederland in
ideeën, waarin 93 wetenschappers,
ondernemers en kunstenaars antwoord geven op één vraag van Paulien
Cornelisse:
‘Welk inzicht uit je vakgebied kan anderen helpen in het dagelijks leven?’
De tentoonstelling is verspreid over 93 websites. Op deze site vindt U
het antwoord van
Gerard ‘t Hooft. U kunt onderaan dit bericht
doorklikken naar het volgende antwoord, of een bezoekje brengen aan de ‘centrale
hal’ [link naar nederlandinideeen.nl] van de tentoonstelling.
Alles in de natuur verloopt volgens rationale, mechanische natuurwetten
Albert Einstein verbaasde zich hier al over: wat is het toch wonderlijk dat
letterlijk alle natuurverschijnselen verklaarbaar zijn. Hier bedoelen we
natuurlijk niet mee dat je alles kunt voorspellen of voorzien, maar wat we er
wel mee bedoelen, is dat je kunt achterhalen welke natuurwetten eraan ten
grondslag liggen. Soms kun je verschijnselen exact uitrekenen, zoals de wijze
waarop de planeten, de maan en de zon om elkander heen wentelen, en dat gaat
tegenwoordig met verbluffende nauwkeurigheid.
Nu, honderd jaar na Einsteins grote ontdekkingen, geldt dit voor nog veel meer
zaken dan in zijn tijd. Alles, van de kleinste subatomaire deeltjes tot de
grootste sterrenstelsels in het heelal, en alles wat daartussenin zit, gedraagt
zich volgens de natuurwetten. Iets anders wat hun gedrag bepaalt is er niet.
De natuurkunde is nog lang niet klaar met het uitzoeken hoe alles werkt, maar we
zijn wel veel verder gekomen dan de meeste mensen zich kunnen voorstellen.
Daarnaast hebben ook vele andere wetenschappen grote hoogtes bereikt, zoals de
biologie die de wetten volgens welke de evolutie heeft plaatsgevonden nu
prachtig kan beschrijven als gevolg van de dna-moleculen die genetische
eigenschappen van alle levende organismen, inclusief onszelf, in zich hebben
opgeslagen. Voorts konden geologen en astronomen de eigenschappen van de planeet
Aarde ontrafelen, en konden grote delen van de geschiedenis ervan in kaart
worden gebracht. De medische wetenschap heeft veel onzekerheden betreffende ons
eigen lichaam kunnen wegnemen.
Het is daarom zo triest te constateren dat nog steeds een overgrote meerderheid
van de mensheid volstrekt irrationeel is wanneer men nadenkt over onze plaats op
Aarde en in onze samenleving. Een dieptepunt in onze beschaving wordt bereikt
door de godsdienstextremisten, die meer geloof hechten aan goddelijke wetten dan
aan die van de wetenschap en techniek, terwijl ze toch vrolijk gebruikmaken van
auto’s, televisie en mobiele telefoons –om maar wat te noemen.
We moeten ons realiseren dat die natuurwetten er zijn, maar ook dat ze niet door
en voor ons zijn gemaakt. Ze zijn er gewoon, en werken soms in ons voordeel en
soms tegen ons. Wij mensen zijn zelf ook een product van diezelfde natuur. Wie
dat beseft, begrijpt de wereld waarin we leven veel beter.
De woorden ‘goed’ en ‘kwaad’ komen in de natuurwetten niet voor. Wel: ‘groot’ en
‘klein’, ‘warm’ en ‘koud’. Ook: ‘gezond’ en ‘ongezond’. Maar wat goed is voor de
een, kan kwaad zijn voor een ander.
Er is een aspect van onze huidige inzichten betreffende de natuurwetten,
waardoor je bij dat wat ik hierboven heb gesteld, toch nog vraagtekens kunt
plaatsen. Het is zo dat de wetten van de allerkleinste deeltjes, de atomen en de
moleculen, de kwantummechanica, een ogenschijnlijk element van willekeur lijken
toe te voegen aan al die onwrikbare natuurwetten. Hierdoor denken ook sommige
natuurkundigen dat er toch nog plaats zou zijn voor iets anders dan puur
rationalisme in onze kijk op de natuur en haar wetten.
Ook hier geloof ik niet meer in. Zelfs die kwantummechanica is heel goed te
rijmen met een geheel rationele interpretatie van wat er allemaal gebeurt. Wat
je dan moet vaststellen, is dat onze wereld uit zo gigantisch veel atomen en
andere deeltjes is opgebouwd, die alle tezamen zich tot in zekere mate chaotisch
gedragen, eenvoudig omdat ze zo klein zijn en met zo vele. Maar daar kun je de
wetten van de statistiek hanteren, en dan ontdek je toch weer een grote mate van
voorspelbaarheid en volledig verklaarbaar gedrag.
Aan de onvoorspelbaarheid op atomair niveau zou je een godsdienst kunnen
ophangen, maar je kunt veel beter ervan uitgaan dat die atomen niet weten wat ze
doen; hier moeten we de begrippen ‘geluk’ en ‘pech’ aan verbinden. Iedere mens
kan geluk of pech hebben, maar ga niet denken dat dit door je godsdienstige
opvattingen kan worden beïnvloed.
Ik vrees dat misvattingen hierover kunnen verklaren waarom zo veel mensen met
loterijen meedoen en zelfs aan gokverslaving gaan lijden. Ook zal dit de reden
zijn waarom het publiek loterijsystemen voor de toelating aan een universiteit
heeft kunnen accepteren. Men gelooft in zijn eigen ‘goede gesternte’. Ik zou
zeggen: doe dat toch niet, dat geloof is nergens op gebaseerd.
Je kunt beter je tijd besteden aan het je verdiepen in die bijzondere
wetmatigheden die er in de natuur zijn. Niemand kan alles overzien en begrijpen,
maar begrijpen dat vele zaken te begrijpen zijn, helpt vaak ook al.
Onlangs werd mij gevraagd colleges te geven over het vak ‘Sterrenkunde’. Het was
heerlijk mij weer te verdiepen in de kosmos om ons heen, en te constateren dat
natuurwetten die we op aarde hebben ontrafeld onverminderd geldig zijn in het
ganse heelal, zelfs met adembenemende precisie.
Gerard ’t Hooft
Theoretisch natuurkundige; winnaar Nobelprijs voor de Natuurkunde (1999); auteur
van Bouwstenen van de schepping (2013), medeauteur van Tijd in machten
van tien (2011)
Alle antwoorden zijn ook beschikbaar in boekvorm onder de titel
Dit wil je weten: Wetenschappers
ondernemers en kunstenaars geven adviezen voor het dagelijks leven [link
http://www.mavenpublishing.nl/boeken/dit-wil-je-weten/]
Klik hier voor het volgende antwoord
[link:
http://mavenly.mavenpublishing.nl/go.php/jisdOf6COm]
Klik hier voor een bezoekje aan de centrale hal van de expositie